W porównaniu z reumatycznym zapaleniem stawów, w przypadku artrozy chodzi o proces chronicznego zapalenia stawów z utratą lub degradacją chrząstek stawowych i mineralizacją kości.
Chroniczne zapalenie - oznacza, że pozostanie na stałe i nie można go wyleczyć, ale może być leczone. Przyczyny są bardzo liczne i często bardzo różne. Ogólnie rzecz biorąc mówimy o objawach zużycia stawów.
W pierwszej kolejności, chorobą jest dotknięta chrząstka stawowa. Stopniowo są wchłaniane do współudziału wszystkie struktury mające wpływ na budowę i funkcję stawu, maź stawowa i wewnętrzna błona maziowa stawu - maziówka, jak również zewnętrzna torebka stawowa otaczająca staw, następnie wiązadła i mięśnie. W zasadzie, może być narażony jakikolwiek staw. Jednak szczególnie narażone są stawy, które ponoszą największe obciążenia, takie jak stawy kolan, gdy mówimy o gonartrozie, stawy biodrowe (koksartroza), kręgosłupa i kręgów lędźwiowych (spondyloartroza), mniej w stawach palców rąk (rizartroza). Ta choroba pojawia się też w postaci zapalenia kręgów szyjnych, stawu barkowego, łokciowego i skokowego oraz stawów palców.
Najpierw dochodzi do uszkodzenia chrząstki stawowej i uwolnienia substancji chemicznych, które ten ubytek zdrowotny pogłębiają. W chrząstce stopniowo powstają pęknięcia, chrząstka jest coraz cieńsza i unika z niej woda, co z kolei pogarsza jej elastyczność.
Osteofity to narośla stawowe a później narośla kostne, które wyrastają szczególnie wewnątrz stawu bardzo blisko przyczepu torebki stawowej. Te narośla wywołują większe ciśnienie na torebkę stawową, przez co ból coraz bardziej się nasila. Dochodzi do zmiany jakości kości przylegających do powierzchni stawowych, szczególnie w odniesieniu do pogorszenia elastyczności.
Ponieważ zaawansowane zwyrodnienia reumatyczne są związane z dużymi bólami przerastającymi do nieznośnych bólów, chora osoba stara się poruszać w możliwie najmniejszym stopniu. Jednak w ten sposób dochodzi do jeszcze mniejszej produkcji mazi stawowej, chrząstka jest jeszcze gorzej zaopatrywana w niezbędne substancje odżywcze, masa mięśni skurczy się, staw staje się z biegiem czasu coraz bardziej sztywny a człowiek staje się coraz mniej ruchliwy. Brak mobilności w związku z artrozą wiąże się z ogromnym obniżeniem jakości życia i samodzielności, szczególnie dla osób starszych.
Biegać, tańczyć, chodzić, chwytać - każdy dzień wykonujemy ruchy wielokrotnie. Jest to możliwe wyłącznie za pośrednictwem połączeń między kośćmi (stawami). Stawy są to połączenia między kośćmi pozwalające wykonywać ruch fizyczny. Z zewnątrz stawy są otoczone torebką stawową. Przy pomocy więzadeł i ścięgien stawy są zintegrowane z systemem ruchowym. Wewnątrz stawów znajdują się głowy kości pokryte elastyczną chrząstką stawową o grubości od 3 do 5 mm. Chrząstka służy jako ochrona kości leżących między nią - chrząstka wygładza twarde połączenia i wyrównuje nagłe ruchy.
Zdrowa chrząstka rozkłada obciążenie na powierzchnie stawów, hamuje i uelastycznia. Składa się z macierzy okołokomórkowej chrząstki (substancji między komórkami), do której jest włożona trójwymiarowa siatka z włókna kolagenowego. Pomiędzy tym leżą chondrocyty produkujące białko (proteinę) dla włókien klejodajnych (kolagenowych - osnowa białka) i budulce substancji podstawowej. Istota podstawowa zwana macierzą (matrix) składa się z bardzo dużych cząsteczek, tzw. proteoglikanów (połączenie węglowodanów i białka), które posiadają zdolność wiązania na siebie dużej ilości wody i w ten sposób mogą troszczyć się o elastyczność i amortyzację wstrząsów. Dodatkowo macierz zawiera glikozaminoglikany, w skład których wchodzi między innymi kwas hialuronowy i siarczan chondroityny zawarty w mazi stawowej.
Torebka stawowo - więzadłowa jest wewnątrz wypełniona substancją o nazwie synowium. Błona maziowa odżywia chrząstkę składnikami odżywczymi i produkuje maź stawową. Maź stawowa jest bezbarwnym, lepkim płynem składającym się z części krwi a w większości z kwasu hialuronowego, który jest czymś więcej niż tylko 'mazią stawową'. Kwas hialuronowy daje jej wysoką lepkość, co z kolei poprawia zdolności ślizgowe. Zdrowy staw 'smaruje się sam'.
Ten proces można sobie wyobrazić w następujący sposób:
Zmiany obciążenia i uwolnienia stawu są podstawą dla zaopatrywania chrząstki w składniki odżywcze. Podczas ruchu następuje zmiana ciśnienia wewnatrz stawu co powoduje odżywienie chrząstki stawowej. Wymiana składników odżywczych jest możliwa tylko podczas ruchu - dlatego jest on tak ważny.
Ten przebieg powoduje bóle , dopóki kolejnym ruchem nie zostanie dostarczona do szczeliny stawowej wystarczająca ilość mazi stawowej. Człowiek dotknięty artrozą ma problemy ze stawaniem z łóżka, ale po pewnym czasie 'rozchodzi' ból.
Do przyczyn powstawania zapalenia stawów zalicza się:
Prawie połowa wszystkich ludzi powyżej 50-tego roku życia mieszkających w krajach uprzemysłowionych ma stawy dotknięte zwyrodnieniami stawowymi!
W przeszłości zapalenie stawów było postrzegane jako choroba osób starszych. Dziś już wiemy, że ta choroba nie jest spowodowana tylko wiekiem. W prawdzie starzenie się ma wpływ na wytworzenie zapalenia stawów, ale również młody człowiek może zachorować. Ponadto również obciążenie psychiczne, stres i depresja mogą prowadzić do zmian jakości mazi stawowej.
Głównym czynnikiem ryzyka jest w szczególności nadwaga, gdy ogromne przeciążenia stawu, a następnie przede wszystkim brak ruchu, może powodować niewydolność metabolizmu w stawach, co z kolei przyczyni się do powstania zapalenia stawów.
Aby uniknąć i zapobiec wszystkim możliwym czynnikom zagrażającym powstaniem tej choroby, rzeczą niezmiernie ważną jest zapewnić sobie należytą troskę i niezbędne odżywianie. Kiedy odczuwamy dolegliwości bólowe w okolicy stawów udajmy się najpierw do specjalisty. Prawidłowa diagnoza jest podstawą leczenia.
Kolejna ważna kwestia, której nie można pominąć to RUCH. Przede wszystkim postawmy na aktywność w odciążeniu, jak np. pływanie na plecach, rowerek stacjonarny, yoga. Dobrze jest także dobrać odpowiedni zestaw ćwiczeń do codziennej gimnastyki.
Lydia Dusek