Choroba zwyrodnieniowe stawu kolanowego, zwana także gonartrozą (gonarthrosis) jest obecnie jedną z najczęstszych przycyzn niepełnosprawności na świecie. Charakterystyczne dla gonartrozy są dolegliwości bólowe stawu kolanowego oraz postępująca dysfunkcja tegoż stawu. Choroba ta najczęściej dotyczy kobiet, osób otyłych oraz osób w podeszłym wieku. Często też występuje obustronnie.
Spośród niezwykle często występujących zmian zwyrodnieniowych najczęściej dotyczą one stawów kolanowych. Wiąże się to z ich złożoną i skomplikowaną budową i mechaniką. Stawy te ulegają przeciążeniom i szybszemu zużywaniu w przypadku zaburzeń statyki ciała. Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych jest postępująca i obejmuje wszystkie elementy tworzące staw: chrząstkę stawową, warstwę podchrzęstną, błonę maziową, torebkę stawową oraz więzadła stawowe.
W poczatkowym okresie zmian zwyrodnieniowych, pacjent nie odczuwa żadnych objawów, oraz nie zauważa również dysfunkcji stawów. Dopiero wraz z upływem czasu pojawiają się nie zawsze dostrzegalne zmiany, takie jak:
Początkowo proces zwyrodnieniowy dotyczy chrząstki stawowej, co prowadzi do jej zbyt wczesnego zużycia. Proces niszczenia i ubytku chrząstki stawowej powoduje także nieprawidłowy przyrost tkanki kostnej w okolicy stawu kolanowego, co prowadzi do zniekształcenia stawów. Wraz z rozwojem zmian zwyrodnieniowych chrząstka stawowa przestaje pełnić swoje funkcje. W wyniku utraty elastyczności chrząstka staje się wrażliwa na wstrząsy oraz bardziej podatna na uszkodzenia. Błona maziowa ulega obrzękowi i wzmożonemu unaczynieniu, natomiast torebka stawowa ulega przerostowi, pogrubieniu i bliznowaceniu.
Gdy proces zwyrodnieniowy artrozy stawów kolanowych (gonartrozy) jest już w fazie zaawansowanej pojawiają się dolegliwości bólowe, co jest najczęstszą przyczyną wizyty u lekarza.
Ból nasila się szczególnie podczas:
Podczas tych czynności staw kolanowy poddawany jest największym obciążeniom. Ból lokalizuje się on najczęściej w przedniej lub przyśrodkowej części stawu kolanowego oraz w górno-przyśrodkowej części podudzia. Pojawiający się w trakcie ruchu ból powoduje, iż pacjent cierpiący na gonartrozę stara się oszczędzać chorą kończynę ograniczając swoją aktywność fizyczną, a często także zawodową, co doprowadza do ograniczeń ruchomości w danym stawie, a nawet przykurczów głównie w pozycji zgięciowej. W dalszym etapie rozwoju choroby ból występuje także w spoczynku, a obrys stawu ulega trwałemu pogrubieniu i zniekształceniu. Podczas chodu chory obraca kończynę dolną na zewnątrz, utyka oraz pochyla tułów do przody i w bok. Długość kroku ulega wówczas skróceniu, a faza obciążania chorej kończyny dolnej ulega skróceniu.
Rys.1 Gonartroza - osteoartroza stawu kolanowego
Rozpoznaje się je głównie na podstawie zdjęć radiologicznych. Występowanie na nich osteofitów, czyli narośli kostnych na krawędziach stawowych kości udowej i piszczelowej jest podstawowym kryterium diagnostycznym gonartrozy. Osteofity podrażniają okoliczne tkanki oraz wywołują stan zapalny. Na zdjęciach RTG stawów kolanowych objętych procesem zwyrodnieniowym widoczne jest także zwężenie powierzchni stawowych, występowanie wolnych ciał śródstawowych oraz zniekształcenie osi stawu.
Klinicznie rozróżnia się trzy typy gonartrozy, zależne od miejsca występowania zmian destrukcyjnych chrząstki stawowej.
Rys.2 Rodzaje artrozy stawu kolanowego
Przyczyny powstawania zmian zwyrodnieniowych stawu kolanowego są w większości przypadków nieznane, jednak do czynników sprzyjających ich powstawaniu wymienia się:
Ważną rolę odgrywają także przeciążenia powstałe na skutek uprawiania intensywnych ćwiczeń fizycznych lub pracy, związanej z częstym i długotrwałym przyjmowaniem pozycji klęczącej. Na powstawanie zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych mogą także wpływać wrodzone lub nabyte zniekształcenia kończyn dolnych, głównie kolana koślawe oraz szpotawe, powodujące nierównomierne obciążenia przedziałów stawu kolanowego, wrodzone niedorozwoje stawu, zmiany nowotworowe w obrębie stawu kolanowego lub jego okolicy, choroby ośrodkowego układu nerwowego, jak np. jamistość rdzenia, mózgowe porażenie dziecięce czy porażenia połowicze.
mgr Monika Musialik-Skinderowicz
Absolwentka Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach kierunku Fizjoterapia.